بزرگنمايي:

عصر قم -  مقابله با فرونشست زمین به عنوان پدیده ای تدریجی نیازمند عزم جدی، انسجام ملی و فرهنگسازی برای کاهش مصرف آب به منظور تقویت سطح سفره آب های زیرزمینی است.

 پدیده فرونشست زمین نوعی زلزله خاموش و حادثه ای تدریجی تلقی می شود که بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد، اما با این اوصاف، روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
فرونشست در اثر کاهش رطوبت زمین رخ می دهد و فشرده شدن خاک و از بین رفتن لایه نفوذپذیر از پیامدهای اصلی آن برشمرده می شود و به گفته کارشناسان پیامد متراکم شدن زمین نفوذ نکردن آب های جاری به عمق است.
تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت در مصرف آب در بخش های مختلف شهری و صنعت و استفاده از روش های سنتی آبیاری در بخش کشاورزی، طی سال های گذشته موجب شده است تا بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور خشک شود و پیامد این اتفاق ها و افت سطح آب های زیرزمینی، فرونشست زمین است.
به باور کارشناسان، برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی در سمنان، کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به خشکسالی ها در استان شده، که خطر فرونشست در دشت های سمنان را تشدید کرده است.
اصلاح الگوی مصرف در بخش کشاورزی، صنعت و آشامیدنی، فرهنگ سازی در استفاده بهینه از منابع آبی، آبیاری زمین های کشاورزی به روش های نوین، کاهش برداشت آب از سفره های زیرزمینی، پرهیز از بخشی نگری و نگاه سلیقه ای و اجرای طرح های آبخیزداری از عوامل تاثیرگذار در مقابله و پیشگیری از پدیده فرونشست زمین است.
مجهز شدن چاه های آب به کنتور هوشمند، اجرای طرح های آبخیزداری و اصلاح الگوی کشت و ایجاد کشاورزی گلخانه ای از اقدام های موثر انجام شده به منظور مقابله با فرونشست زمین در استان سمنان است.
به گفته کارشناسان، در بیش از 150 کشور جهان پدیده فرونشست رخ داده است و این پدیده مختص ایران نیست، طبق تحقیقات، پدیده فرونشست زمین 209 دشت از دشت‌های کشور از جمله دشت‌های کاشمر، تهران، مشهد، کاشان، سمنان، دامغان، گرمسار و رفسنجان را با مشکل مواجه کرده است.
بیشترین نرخ فرونشست زمین 30 سانتیمتر بر سال مربوط به دشت های رفسنجان و کاشمر و کمترین نرخ فرونشست زمین چهار و سه دهم سانتی متر بر سال متعلق به دشت‌های جمکران قم و کاشان است.
در حالی که در جهان نشست زمین بیش از چهار میلیمتر در سال بحران نامیده می شود، به طور میانگین سالانه 10 تا 12 سانتیمتر در دشت سمنان، در دشت گرمسار هشت سانتی متر و 12 سانتی متر در دشت اِیوانَکِی نشست زمین در دشت های استان رخ می دهد.
با توجه به اهمیت موضوع، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان سمنان میزگردی با عنوان «بررسی فرونشست زمین» با حضور ایرج رئیسیان مدیرکل مدیریت بحران استانداری، علی اصغر ذوالفقاری مدیر گروه دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان، محمدابراهیم ذاکری رئیس گروه تلفیق و بیلان شرکت آب منطقه ای استان و فرهاد عبدالشاه معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان برگزار کرد و شرکت کنندگان به مقوله فرونشست و راهکارهای مقابله با آن پرداختند.
** مقابله با فرونشست زمین با مدیریت مصرف آب
مدیرکل مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: خشکسالی، تغییر اقلیم، برداشت بی رویه آب و کم آبی، علت اصلی بروز مخاطره های طبیعی مانند پدیده فرونشست است.
رئیسیان ادامه داد: مدیریت و برنامه ریزی بلندمدت و کاربردی، تعدیل و کاهش مصرف آب و تقویت سفره آب های زیرزمینی راهکار مقابله با فرونشست است.
وی با اشاره به درگیر بودن کشور با تغییر اقلیم و خشکسالی ابراز داشت: آب به منزله کالایی است که جایگزین ندارد و مصرف بهینه آب در درازمدت نقش مهمی در جلوگیری از افزایش فرونشست دارد.
مدیر گروه دانشکده کویر شناسی دانشگاه سمنان نیز از فرونشست به عنوان پدیده ای تدریجی یاد کرد و کاهش رطوبت خاک به واسطه افت سطح سفره آب های زیرزمینی به دلیل برداشت بی رویه را علت اصلی بروز پدیده فرونشست زمین مطرح کرد.
ذوالفقاری با بیان این که بیشترین مصرف آب مربوط به حوزه کشاورزی است، افزود: استفاده بهینه و مدیریت مصرف آب در این بخش نقش مهمی در تقویت سفره آب های زیرزمینی و جلوگیری از بروز فرونشست دارد.
** دشت های رُسی سمنان میزبان فرونشست
رئیس گروه تلفیق و بیلان شرکت آب منطقه ای سمنان از فرونشست به عنوان زلزله خاموش یاد کرد و گفت: فرونشست بیشتر در مناطقی که جنس خاک رسی است اتفاق می افتد.
ذاکری بیان کرد: کم شدن رطوبت خاک به واسطه استفاده بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی موجب از بین رفتن شناوری خاک و زمینه ساز بروز فرونشست زمین می شود.
وی ادامه داد: بخش بزرگی از دشت های استان سمنان و دیگر دشت های کشور از جنس رس است و بروز فرونشست در این مناطق با توجه به خشکسالی و افت سطح سفره آب های زیر زمینی دور از انتظار نیست و حتی در این مناطق بروز پدیده فرونشست شدت دارد.
ذاکری تصریح کرد: کاهش رطوبت خاک موجب فشرده شدن آن می شود و پیامد فشرده شدن خاک به دلیل کاهش رطوبت و برداشت بی رویه از آب زیرزمینی، فرونشست است.
به گفته رئیس گروه تلفیق و بیلان شرکت آب منطقه ای سمنان، تنها راهکار مقابله با بروز پدیده فرونشست تقویت سفره آب های زیرزمینی و جلوگیری از افت سطح آن است.
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: پدیده فرونشست به صورت تدریجی رخ می دهد و کشور از 40 سال پیش دچار این مشکل شده است.
عبدالشاه با بیان اینکه یک سوم مساحت کشور درگیر بحران پدیده فرونشست است، افزود: کاهش سطح آب های زیرزمینی از علت های اصلی بروز این پدیده و کنترل پدیده فرونشست در کشور نیازمند برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت است.
وی اصلاح الگوی مصرف، اجرای طرح های آبخیزداری و حفظ پوشش گیاهی را از راهکارهای مقابله با فرونشست زمین و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی، تخریب اراضی ملی و از بین بردن پوشش گیاهی را عامل تشدید فرونشست عنوان کرد.
عبدالشاه ابراز داشت: بیش از 9 میلیون هکتار از وسعت استان سمنان را عرصه های منابع طبیعی تشکیل می دهد و از این میزان پنج و نیم میلیون هکتار حوزه آبخیز و 2.5 میلیون هکتار مستعد سیل خیزی است.
** سهم 210 میلیارد ریالی سمنان برای آبخیزداری
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان خاطرنشان کرد: اجرای طرح های آبخیزداری در مناطق سیل خیز و حوزه های آبخیز نقش مهمی در تقویت سفره آب های زیرزمینی دارد.
وی گفت: امسال با توجه به اهمیت اجرای طرح های آبخیزداری در تقویت سفره آب های زیرزمینی و جلوگیری از فرونشست زمین از محل صندوق توسعه ملی 200 میلیون دلار برای اجرای این طرح ها اختصاص یافت.
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با بیان این که سهم استان از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری 210 میلیارد ریال است، خاطر نشان کرد: طرح های آبخیزداری به منظور تقویت سفره آب های زیرزمینی در 14 حوزه آبخیز استان سمنان اجرایی شده است.
** مقابله با فرونشست در سایه مشارکت مردمی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: پدیده فرونشست زمین یک شبه اتفاق نمی افتد و فقدان نظارت و مدیریت برداشت آب در گذشته عامل بروز فرونشست در زمان حال است.
رئیسیان حفظ پوشش گیاهی، فرهنگ سازی، تقویت مشارکت مردمی و پرهیز از نگاه سلیقه ای را از راهکارهای مقابله با پدیده فرونشست زمین مطرح کرد.
وی تداخل و موازی کاری در مدیریت و تغییر رویکرد و برنامه ریزی را از چالش های اصلی در تحقق اهداف عنوان کرد و افزود: ارائه نظر کارشناسی و منطقی، بازنگری در قانون و ایجاد انسجام و همدلی بین دستگاه های اجرایی مربوطه را راهکار مقابله با فاجعه فرونشست است.
** بررسی فرونشست اولویت پژوهش ها شود
مدیرگروه دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان گفت: برای مقابله با پدیده فرونشست زمین باید انجام کارهای تحقیقاتی در اولویت کارهای پژوهشی قرار بگیرد.
ذوالفقاری افزود: تغییر الگوی کشت در کشاورزی راهکار مدیریت مصرف آب و مقابله با فرونشست زمین است و باید این مهم با نگاه کارشناسانه مدنظر مسوولان قرار بگیرد.
وی ادامه داد: برای دستیابی به بهره وری مطلوب بر مبنای کاهش مصرف آب به منظور جلوگیری از افت سطح سفره آب های زیرزمینی و فرونشست زمین ضرورت دارد از ظرفیت شرکت های دانش بنیان برای طراحی کشاورزی گلخانه ای به منظور افزایش بهره وری و کمترین میزان مصرف آب بیش از بیش مورد توجه قرار بگیرد.
ذوالفقاری، تجهیز چاه های آب به کنتور هوشمند را اقدامی موثر برای تقویت سفره آب های زیرزمینی ارزیابی کرد و افزود: مدیریت منابع آبی در سایه استفاده از دانش و انجام کارهای پژوهشی و اجرایی محقق می شود.
** سمنان درگیر چالش اضافه برداشت از آب ها
مدیرگروه تلفیق و بیلان شرکت آب منطقه ای سمنان گفت: در استان چاه های غیرمجاز وجود ندارد و 90 درصد چاه های این استان مجهز به کنتور است.
ذاکری اضافه برداشت از چاه های آب را چالش اصلی استان سمنان در مدیریت منابع آبی عنوان کرد و افزود: تغییر اقلیم و خشکسالی عامل اصلی اضافه برداشت از چاه های آب این استان است.
وی خاطر نشان کرد: به منظور بررسی سطح سفره آب های زیرزمینی 400 حلقه چاه در استان سمنان حفر شده و بر اساس نوسان آب در این چاه ها، سطح سفره آب های زیرزمینی بررسی و رفتارسنجی می شود.
ذاکری ابراز داشت: برای مقابله با فرونشست زمین باید تا جای ممکن برداشت و استفاده از آب های زیرزمینی به حداقل برسد.
به گفته وی ، کاهش میزان برداشت از آب های زیرزمینی نیازمند فرهنگ سازی، زمینه سازی قانونی و فنی است.
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: هرچه از آب های زیرزمینی کمتر برداشت شود، پدیده فرونشست کمتر رخ می دهد.
عبدالشاه با بیان اینکه این اداره کل به منظور تقویت سفره های آب زیرزمینی 240 هزار مترمکعب پشت بند مخزنی ساخته است، افزود: به طور میانگین این پشت بندها 2 تا سه بار در سال در اثر بارش باران آبگیری می شود که بر اساس برآوردها در حدود 720 هزار متر مکعب سیلاب در این سازه ها جمع آوری می شود.
وی ادامه داد: تاخیر در جاری شدن این حجم از سیلاب در پشت بندها کمک زیادی به تقویت سفره آب های زیر زمینی می شود.
** سرانه مصرف آب اصلاح شود
مدیرکل مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: سرانه مصرف آب کشور 155 لیتر در شبانه روز است، ولی در استان سمنان با توجه به کم آبی، سرانه مصرف بیشتر از شاخص کشوری و در حدود 163 لیتر در شبانه روز است و تلاش می شود که مصرف سرانه به شاخص کشوری نزدیک شود.
رئیسیان افزود: استان سمنان با کمبود آب مواجه است و باید برای کاهش سرانه مصرف و استفاده درست و بهینه از منابع آبی در این استان فرهنگ سازی شود.
وی با بیان این که حدود 85 درصد منابع آبی استان سمنان در بخش کشاورزی صرف می شود، بیان کرد: کشاورزی در این استان باید به سمت علمی شدن پیش برود و مدیریت ها کارشناسی باشد.
رئیسیان تصریح کرد: در نظر گرفتن اعتبار، هماهنگی بین دستگاه های اجرایی لازمه مدیریت منابع آبی و مقابله با فرونشست زمین است.
وی، کارها و برنامه ریزی های انجام شده برای مقابله با فرونشست زمین را مطلوب ارزیابی کرد و افزود: شاخص شتاب در اجرا و برنامه ریزی برای مقابله با فرونشست زمین و مدیریت منابع آبی باید مدنظر مسوولان قرار بگیرد و اکنون شتاب در اجرا کم است.
**جای خالی مطالعات در مقابله با فرونشست زمین
مدیر گروه دانشکده کویر شناسی دانشگاه سمنان گفت: آبیاری قطره ای نمونه ای از مدیریت منابع آبی برای جلوگیری از فرونشست زمین است، اما همچنان به دلیل آبیاری بیش از حد نیاز گیاهان، هدررفت آب وجود دارد.
ذوالفقاری تصریح کرد: مقابله با پدیده فرونشست نیازمند انجام کاری های مطالعاتی و پژوهشی است، اما در این بخش در کشور ضعف وجود دارد و تحقیقات کاربردی نیست.
رئیس گروه تلفیق و بیلان شرکت آب منطقه ای استان سمنان گفت: کاهش برداشت از سفره آب های زیرزمینی تنها راه مقابله با فرونشست زمین است و برای تحقق این راهبرد باید مدیریت مصرف انجام شود.
ذاکری افزود: تعریف الگوی کشت اقدامی عملی در مدیریت مصرف است اما الگوی کشت زمانی موثر است که منجر به کاهش برداشت از سفره آب های زیرزمینی شود.
به گفته وی، اکنون در کشور آب بهره وری نمی شود بلکه استخراج می شود و همین مساله موجب تشدید فرونشست زمین می شود.
ذاکری خاطرنشان کرد: به دلیل برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی سطح آب افت کرده و لایه های رسوبی فشرده شده و راه برای نفوذ آب به زمین مسدود شده است .
وی با بیان اینکه فقدان نفوذپذیری خاک پس از فرونشست از مهمترین عواقب این پدیده محسوب می شود، اضافه کرد: بزرگترین خطر فرونشست از بین رفتن توان سفره آب های زیرزمینی در جذب آب های سطحی است.
ذاکری گفت: از بین رفتن توان جذب سفره آب های زیرزمینی مانند کویری است که آبرفت ندارد، سطح زمین مخزنی است که آب باران بدون کمترین نفوذی در خاک جمع و تبخیر شود.
** مدیریت مزرعه راهکار حفظ آبخوان ها
رئیس تلفیق و بیلان آب منطقه ای سمنان گفت: اجرای سیاست مدیریت مزرعه نقش مهمی در تقویت و حفظ آبخوان ها دارد.
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: ضعف مطالعاتی و کمبود اعتبار چالش اصلی در مقابله با فرونشست زمین است.
عالیشاه افزود: از سال 92 تا 96 برای اجرای عملیات آبخیزداری برای تقویت سفره آب های زیرزمینی در استان سمنان 180 میلیارد ریال اعتبار صرف شده است.
وی ادامه داد: در برخی حوزه های آبخیز استان سمنان به دلیل کمبود اعتبار کارهای مطالعاتی به مرحله اجرا نرسیده و یا در برخی حوزه ها اصلا کار مطالعاتی انجام نشده است.
عالیشاه خاطرنشان کرد: برای تکمیل طرح های ناتمام حوزه آبخیزداری در استان سمنان ‌سه هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
7342/6103/7408