بزرگنمايي:

عصرقم-  دکتر سمیه شاهمرادی در ابتدای نشست علمی "کرونا و آثار مثبت و منفی آن در خانواده‌ها" به عنوان یکی از سلسله نشست‌های "چالش کرونا و زندگی مؤمنانه" که سه‌شنبه‌شب به همت دانشگاه پردیس فارابی و جهاد دانشگاهی قم به شکل مجازی برگزار شد، اظهار کرد: خانواده قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین بنیان زندگی بشری محسوب می‌شود که نقش زیادی در شکل‌گیری هویت و مسیر زندگی هر انسان دارد و خانواده و ارتباطات بین آن‌ها متأثر از فاکتورهای مختلفی مانند وراثت، شخصیت، اجتماع، محیط، سیاست، اقتصاد و...است.

وی ادامه داد: یکی از عوامل تأثیرگذار بر خانواده و ارتباطات اعضا، شرایط اجتماعی و محیط بیرون از خانه است به‌عنوان مثال بروز بحران‌هایی مثل جنگ و بلای طبیعی، شرایط خانوادگی افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

استاد دانشگاه تهران افزود: تأثیرات کرونا بر خانواده‌ها را باید از دو منظر موردبررسی قرار داد هم تأثیرات مثبت و هم تأثیرات منفی.

شاهمرادی با اشاره به اینکه ما در علم مشاوره خانواده و روانشناسی بر اساس نوع تعاملات و مرزهایی که بین اعضا خانواده وجود دارد سه نوع خانواده گسسته یا خشک، درهم‌تنیده و نرمال داریم، گفت: خانواده‌های گسسته یا خشک خانواده‌هایی هستند که تعاملات بین اعضا بسیار سرد و همراه با کمترین میزان صمیمیت است و در این خانواده‌ها فردیت و استقلال کاذب غلبه زیادی دارد و خیلی از حال هم و فعالیت‌های روزمره هم خبر ندارند و مانند خط‌های موازی کنار هم هستند.

وی عنوان کرد: خانواده‌های درهم‌تنیده برخلاف خانواده‌های گسسته بسیار وارد حریم شخصی همدیگر می‌شوند و صمیمیت بیمارگونه بین آنان وجود دارد که این باعث رفتارهای هیجانی می‌شوند و چیزی به اسم فعالیت و استقلال فردی و حریم شخصی بین اعضای خانواده و حتی فضای شخصی برای افراد در خانه وجود ندارد. اگر فردی از اعضای خانواده بخواهد کمی فعالیت مستقل انجام دهد توسط بقیه اعضا با واکنش و رفتارهای هیجانی به داخل خانواده کشیده می‌شود و فرد اجازه فعالیت شخصی ندارد؛ این صمیمت و در هم تنیدگی باعث می‌شود افراد ضعیف بار بیایند و در برخورد با مشکلات هیجانی رفتار کرده و نتوانند منطقی و معقول با مسائل مواجه شوند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران بیان کرد: خانواده‌های نرمال دارای مرزهای شفاف و روشن میان همدیگر هستند و حد تعادل و بالانسی بین صمیمت و باهم بودن و از سوی دیگر استقلال و فعالیت‌های شخصی وجود دارد؛ افراد تصمیم‌گیری‌های شخصی خودشان را انجام می‌دهند و فرصت‌هایی دارند که از حال همدیگر باخبر می‌شوند و باهم همدلی می‌کنند و بین آنان صمیمیت وجود دارد.

شاهمرادی گفت: به عنوان مثال مادر نگران و مضطرب که همیشه نگران است که برای اعضای خانواده اتفاقی نیفتد یا پدر کنترل‌گر که اجازه استقلال فردی و فکر کردن به فرزندانش نمی‌دهد ممکن است فضا را طوری ایجاد کند که شاهد یک خانواده درهم‌تنیده باشیم.

استاد دانشگاه تهران ادامه داد: اگر بخواهیم در این دسته‌بندی تأثیرات منفی کرونا را بر خانواده‌ها مورد بررسی قرار دهیم می‌توانیم بگوییم در هر سه مدل خانواده شیوع کرونا تأثیرات منفی را به همراه دارد؛ اما تأثیرات منفی که بر خانواده درهم‌تنیده یا گسسته می‌گذارد قطعاً بیشتر از خانواده نرمال است.

وی اضافه کرد: تأثیرات منفی که سیستم درهم‌تنیده می‌گذارد در مقایسه با بقیه بیشتر است چون بار هیجانی بیشتری در این خانواده‌ها وجود دارد و بیشتر با مسائل به‌صورت هیجانی برخورد می‌کنند و اضطراب به آن‌ها غلبه می‌کند.

 عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: با شیوع کرونا در خانواده‌های درهم‌تنیده شاهد تنش و اضطراب بیشتر و دخالت در امور شخصی یکدیگر هستیم به‌ویژه برای کسانی که شرایط شغلی‌شان به نحوی است که کار خود را از دست دادند یا ساعات شغلی آنان کمتر و حضور در خانواده بیشتر است و در خانواده‌های درهم‌تنیده که فرد اجازه حضور در اتاق دربسته و تنهایی را ندارد شیوع کرونا منجر به ایجاد فضای هیجانی‌تر می‌شود و در این فضا جروبحث و مشاجرات بیشتر است.

شاهمرادی تصریح کرد: تأثیرات کرونا بر خانواده‌های گسسته به این شکل است که جر و بحث کمتری دارند و مانند خطوط موازی کنار همدیگر هستند و کل تعاملات آنان در سلام و خداحافظی خلاصه شود و جتی کنار هم غذا نمی‌خورند و هر کدام به دنبال انجام فعالیت‌های شخصی خودشان هستند و به دلیل صمیمیت کم در این خانواده‌ها نوع تأثیری که کرونا بر آنان می‌گذارد، متفاوت است.

استاد دانشگاه تهران افزود: چون حمایت و روابط بین فردی در خانواده‌های گسسته ضعیف است احساس تنهایی در افراد ممکن است اذیتشان کند بخصوص اگر یکی از اعضا اضطراب یا وسواس فکری شدید به کرونا پیدا کند یا مبتلا به کرونا شود نیاز به حمایت اطرافیان دارد اما حضور در این خانواده گسسته باعث می‌شود احساس تنهایی کند.

وی یادآور کرد: اگر فردی در خانواده‌ درهم‌تنیده دچار کرونا شود اضطراب زیاد و هیجانی بودن فضای خانواده تشدید می‌شود و حتی به خاطر درهم تنیدگی متوجه نباشند که باید فاصله را رعایت کرده و تعاملاتشان را کمتر کنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در بخش دیگری از سخنانش با تأکید بر اینکه باید تأثیرات منفی کرونا را مدیریت و تعدیل کنیم و تأثیرات مثبت را گسترش دهیم، بیان کرد: اگر بخواهیم صحبت‌های کلیشه‌ای را کنار گذاشته و نگاه واقع‌بینانه به مسائل داشته باشیم، واقعیت این است که اکثر خانواده‌ها به خاطر اینکه می‌توانند کمتر بیرون و مهمانی بروند، سفر و فعالیت‌های خارج از منزل داشته باشند ساعات حضور اعضا در خانواده زیاد شده و شاید شنیده باشید تنش‌ها افزایش پیداکرده و جروبحث‌ها بیشتر شده است.

شاهمرادی گفت: دیدگاه منفی نسبت به حضور بیشتر در منزل این است که فاجعه سازی کنیم و بگوییم این شرایط ایجادشده و ما از دست هم خسته شدیم و مدام در حال دعوا هستیم و این استرس ناشی از افکار و نگرانی‌های زیاد مسئله را تشدید می‌کند.

وی با اشاره به تمثیل زودپزی که هیچ صدایی از سوپاپ‌های آن در نمی‌آید مقداری نگران‌کننده است و نشانه خوبی نیست، در امر مشاوره، عنوان کرد: خانواده‌ای که هرچند وقت یک‌بار بحث‌وجدل نداشته باشند لزوماً نمی‌توانیم بگوییم حتماً خانواده سالم، موفق و کاملی است چون ممکن است سردی رابطه بین آنان حاکم باشد یا به‌قدری یکی از اعضا سلطه زیاد دارد که بقیه دچار درماندگی و ناامیدی دارند که صدای آنان شنیده نمی‌شود، پس لزوماً جدل بین اعضا در حد روزمره و مساوی باشد بعضی وقت‌ها می‌تواند بستری برای افزایش شناخت متقابل از همدیگر و بین اعضای خانواده باشد.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: شاید پدری که تا چند ماه پیش خیلی خبری از حال و احوال فرزندانش نداشته با وجود این شرایط می‌تواند فرصت شناخت بیشتری را ایجاد کند و همسران می‌توانند از دل این جروبحث روزمره فرصتی برای شناخت بیشتر و شناخت حساسیت‌ها و نقاط قوت و شناخت روحیات همدیگر فراهم کنند.

وی ادامه داد: ممکن است در برخی خانواده‌ها در دوران پسا کرونا صمیمت بین افراد افزایش پیدا کند و برخلاف آنچه خیلی‌ها نگران هستند که فاصله و تنش شکل بگیرد من اعتقاد ندارم که خیلی نگران‌کننده است چراکه اگر در خیلی خانواده‌ها جروبحث‌ها روزمره باشد و همه فرصت صحبت و گفت‌وگوی فعال را داشته باشند، می‌توان این فضا را تبدیل به فرصتی برای شناخت بیشتر و بهتر اعضای خانواده نسبت به همدیگر کرد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: برای بهره‌برداری بیشتر و پرورش بیشتر پتانسیل‌های مثبت تأثیر کرونا بر زندگی خانوادگی می‌توانیم از این فرصت برای افزایش صمیمت استفاده کنیم به‌ویژه در خانواده‌های که شبیه خانواده‌های گسسته هستند.

شاه‌مرادی با اشاره به اینکه اگر در خانواده یعنی بین همسران و والدین با فرزندان هنجار و قانون گفت‌وگو و تعامل شبانه یا روزانه به‌عنوان مثال بیست دقیقه یا حتی کمتر ایجاد شود، عنوان کرد: این قانون و هنجار باعث ایجاد صمیمت بیشتر و آسیب‌پذیری کمتری می‌شود و در صمیمت باید توجه داشته باشیم که تبادلات عاطفی کلمات و در هم آغوش کشیدن بین اعضای خانواده قوی باشد تا در برابر مشکلات روحی و جسمی شاهد آسیب‌پذیری کمتری باشیم.

وی اظهار کرد: امروزه پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند خانواده‌هایی که اعضای آن همدیگر را زیاد در آغوش می‌گیرند و تعاملات عاطفی بیشتری دارند، دارای سیستم ایمنی قوی‌تری هستند چون هورمون‌های ترشح می‌شود که باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شود.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: باید با استفاده از این فضا بتوانیم تأثیرات مثبت را افزایش دهیم و چند ماه دیگر احساس رضایت کنیم که کفه تأثیرات مثبت کرونا در خانواده ما نسبت به تأثیرات منفی سنگینی می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران با تأکید بر مدیریت زمان فضای مجازی در خانواده و به دنبال آن آسیب کمتر، تصریح کرد: خیلی از افراد در خانواده قبل از شیوع کرونا و در حال حاضر هم استفاده مفرط از فضای مجازی دارند و این باعث ایجاد فاصله میان اعضای خانواده شده است که به خاطر در منزل ماندن شاهد تشدید استفاده از فضای مجازی هستیم.

شاهمرادی ادامه داد: در شرایطی که ممکن است یکی از اعضا به بیماری کرونا مبتلا شده باشد قطعاً محور و اساس برخورد با این مسئله حمایت عاطفی و روان‌شناختی، دادن امید به فرد بیمار و کنترل افکار اضطراب زا است که باید مدنظر داشته باشیم.

وی با اشاره به سپاسگزاری از نعمت‌های خداوند، اضافه کرد: همه ما در این چندماهه زندگی‌مان تحت تأثیر کرونا قرارگرفته، کم‌وبیش به این حقیقت واقف شدیم که بسیاری از نعمت‌های خداوند را تابه‌حال نمی‌دیدیم و اگر بخواهیم تأثیرات مثبت را بررسی کنیم صدرنشین آن این است که شکرگزارتر شدیم و نعمت‌های ساری و جاری و روزمره را به‌خوبی می‌بینیم و برای آن شکر می‌کنیم.

استاد دانشگاه تهران به‌عنوان سخن پایانی با اشاره به اینکه در دین ما به شکرگزاری تأکید زیادی شده است و روایات زیادی در این راستا داریم، گفت: چقدر خوب است که از این دوران گذار که قطعاً تمام می‌شود توشه ارزشمندی برای خودمان فراهم کرده باشیم و آن بیشتر شکرگزار بودن و دیدن نعمت‌های کوچک و روزمره زندگی باشد.