عصر قم

آخرين مطالب

گفت‌وگوی شرق با صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند

بازشدن روزنه‌های روشنایی برای اصلاح ساختار جمع‌آوری پسماند تهران شهرداری تهران

بازشدن روزنه‌های روشنایی برای اصلاح ساختار جمع‌آوری پسماند تهران
  بزرگنمايي:

عصر قم - یکی از چالش‌های مدیریت شهری تهران طی سال‌های اخیر نحوه جمع‌آوری و دفن زباله بوده است. بیش از دو دهه پیش و زمانی که هنوز تراکم ساختمان‌ها در پایتخت به اندازه این ‌روزها نبود، تهرانی‌ها هر شب زباله‌هایشان را رأس ساعت 9 دمِ درِ خانه می‌گذاشتند و وانت‌های شهرداری اقدام به جمع‎‌آوری زباله می‌کرد. اما این شیوه جمع‌آوری زباله مشکلاتی داشت؛ تهرانی‌ها عادت هر شب ساعت 9 را کنار گذاشتند و هر ساعتی از روز اقدام به بیرون‌گذاشتن زباله‌هایشان کردند. در نتیجه این وضعیت؛ سطل زباله‌ها در طول روز ظاهر آشفته‌ای پیدا و بوی نامطبوعی ایجاد کردند.شهرداری برای جلوگیری از این وضعیت تعداد دفعات جمع‌آوری را افزایش داد و چند سالی است که تقریبا روزی سه مرتبه سطل‌های زباله خالی می‌شود. به دلیل پربودن سطل زباله‌ها در همه بازه‌های زمانی نیز امکان شست‌وشوی آن‌ به طور مرتب وجود ندارد. در این گفت و گو با صدرالدین علیپور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند، را در این ارتباط می‌خوانید.

میزان زباله در تهران چقدر است و برای کاهش آن چه اقداماتی انجام دادید؟
در گذشته روزانه بیش از 9 هزار زباله در تهران داشتیم، به همین دلیل برنامه اجرایی کاهش پسماند را در دوره جدید مدیریت شهری خصوصا در یکی، دو سال اخیر تحت عنوان برنامه «کاهش» و طرح «کاپ» پیگیری کردیم که هدف از این موضوع کاهش پسماند و دفن آن به شکل امروزی است.
اجرای طرح کاپ در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
اقدامات اجرایی این طرح مشخص شده و در حال انجام است و مجموعه شهرداری تهران چه در ستاد و چه در مناطق با ما همکاری می‌کند. اکنون در 6 مرحله طرح کاپ، تعدادی از ساختمان‌ها به مخازن دوگانه مجهز شدند و تفکیک اداری و آموزشی در حال انجام است، همچنین بحث مخازن سه‌گانه‌ای که نزدیک به یک هزار نقطه را در سطح شهر پوشش می‌دهد نیز مطرح است و مناطقی را به صورت پایلوت انتخاب کرده و به برخی ساختمان‌های مسکونی مخازن می‌دهیم.
آیا مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران طرح کاپ را به مرحله اجرا رسانده‌اند؟
در ادامه اجرای طرح «کاپ» فعالیت دیگر ما پسماند حجیم است؛ همه شاخه‌ها و سرشاخه‌ها را با انتقال به چند سایت به کود تبدیل می‌کنیم و بحث زباله‌های پلاستیکی و شیشه‌ای نیز در حال جداسازی است. منطقه 18 یکی از مناطقی است که روی این طرح کار می‌کند و دیگر مناطق نیز این امر را در دستور کار خود قرار دادند. پروژه شنبه‌های بدون پسماند در زمینه تسهیل تعامل مدیریت شهری با شهروندان در مناطق اجرا می‌شود و مردم طی روزهای هفته با تفکیک زباله می‌توانند در روز شنبه پسماند خشک خود را تحویل دهند، همچنین شهروندان می‌توانند با استفاده از دو اپلیکیشن فعال در سطح شهر تهران پسماندهای خشک خود را تحویل دهند که این طرح در مناطق بیست‌ودوگانه در حال اجراست.
در بحث هوشمندسازی جمع‌آوری زباله تا چه میزان پیشرفت حاصل شده است؟
با آنکه نزدیک به 16 سال روند یکنواختی را در حوزه پسماند طی کردیم، اکنون در مبحث هوشمندسازی جمع‌آوری زباله اتفاقات ارزشمندی رخ داده است؛ هر چند که این امر نیاز به تقویت و تکمیل دارد و راه پیشرفت باز است.
آیا با اجرای طرح «کاپ» حجم زباله‌های شهری تغییری داشته است؟
اکنون هم در مناطق و هم در مجتمع آرادکوه سامانه توزیع را داریم و تولید روزانه هشت هزار تن زباله در تهران که در ابتدای مدیریت شهری پنجم مورد بحث قرار می‌گرفت، اکنون به کمتر از 6 هزار تن رسیده و پیش از پاندمی کرونا تولید زباله زیر 5 هزار تن را هم تجربه کردیم؛ اما در این ایام به سبب استفاده زیاد از ماسک، دستکش و... تا حدودی میزان تولید زباله از 5 هزار تن افزایش یافت. متأسفانه برخی‌ها این کاهش را نادیده می‌گیرند و معتقدند مردم با کاهش مصرف زباله کمتری تولید می‌کنند.
شائباتی در خصوص کاهش تولید زباله از مبدأ مطرح شده است، در این باره توضیح می‌هید؟
فرهنگسازی و آموزش در خصوص کاهش تولید زباله از مبدأ به نفع شهروندان، شهرداری و سازمان محیط زیست است؛ اعتقاد ما این است اتفاقاتی که در شهرداری می‌افتد و همراهی مردم در اجرای این طرح‌ها اقدامات خوبی را رقم می‌زند که در صورت ادامه‌داربودن این روند به نتایج خوبی دست می‌یابیم.
اجرای طرح «کاپ» و کاهش پسماند در چه صورتی محقق می‌شود؟
با نهایی‌شدن طرح جامع پسماند که قسمت‌هایی از آن هم در مرحله اجراست، هر ساله تکالیف شهرداری شفاف‌تر می‌شود، همچنین اقدامات شهرداری نیز مشخص است. اما در این امر سازمان محیط زیست و نهادهای قانونگذار، سیاستگذار و نهادهای حاکمیتی مثل وزارت کشور، قوه قضائیه و دستگاه نظامی باید با مطرح‌کردن بحث‌های مالی، تشویقی و تنبیهی که اساسا بر عهده شهرداری نیست این سازمان را همراهی کنند تا طرح مذکور به نتیجه دلخواه برسد.
مشکلات اقتصادی و شرایط کرونایی کشور تأثیری بر این حوزه گذاشته است؟
در خصوص ماشین‌آلات هم ناوگان گسترده‌ای در چند حوزه مشغول فعالیت هستند، مجموعه مدیریت پسماند از رفت و روب شروع می‌شود تا جمع‌آوری پسماند ادامه می‌یابد، اما با وجود مشکلات اقتصادی، کرونا و چنین شرایط دشواری شهر همواره پاکیزه است و به اذعان ناظران «WHO» که به تهران آمده بودند، شهر پاک است. همچنین ناوگان وسیعی متشکل از خودروهای جمع‌آوری، انتقال به ایستگاه‌های میانی و انتقال به آرادکوه به صورت شبانه‌روز فعال است.
خودروها و ماشین‌آلات حوزه پسماند کیفیت لازم را دارند؟
در خصوص کیفیت این ماشین‌آلات با معاینه فنی تعامل خوبی داریم و دستگاه پرتابل هم به منظور مراجعه افرادی که از زمان معاینه فنی آنها گذشته است، طراحی شده و رانندگان می‌توانند با مراجعه به ایستگاه‌ها و محل‌هایی که این دستگاه‌ها مستقر هستند، معاینه فنی خودروها را انجام دهند.
تعداد این ناوگان‌ها در مقایسه با ناوگانی که در سطح شهر است کم است و شاید رقم آن به یکهزار و 800 برسد اما با این حال این تعداد ناوگان را تحت کنترل داریم و بر آن نظارت می‌کنیم.
همچنین در قراردادهایمان بندی وجود دارد که در آن قید شده سال ساخت خودروها نباید از یک زمانی فراتر رفته باشد و فرسودگی هم شامل آن نشود.
آیا شرایط اقتصادی و افزایش هزینه‌ها بر روند فعالیت حوزه پسماند تأثیرگذار بوده است؟
در این ایام روند افزایشی قیمت خودروها، ماشین‌آلات، قطعات و کارگر را شاهد بوده‌ایم که در برخی موارد هزینه‌ها دو تا سه برابر شده است، اما در نظام کاری و قراردادی این قراردادهایی که در سطح مناطق اتفاق می‌افتد، بیش از 20 تا 30درصد افزایش نداشتیم؛ این در حالی است که بدون یک لحظه و یک روز توقف کار را پیش می‌بریم. از این رو از دوستان درخواست می‌کنیم در این مسیر کمک‌حال شهرداری باشند.
مدیریت پسماند در سیستم‌های جمع‌آوری شیرابه را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ماشین‌های حمل زباله در مسیر شیرابه چندانی ندارند، اما بحث شیرابه در ایستگاه میانی آرادکوه مطرح است که در این زمینه تلاش کردیم خودروی افراد فعال در این حوزه را به مخزن جمع‌آوری شیرابه مجهز کنیم. همچنین در آرادکوه برای هر 10 ایستگاه میانی تصفیه‌خانه شیرابه گذاشتیم تا تمامی شیرابه‌ها را جمع و در صورت امکان تصفیه کنیم؛ ناگفته نماند که تمامی این اقدامات در این مدت کوتاه اتفاق افتاده است.
برای رفع معضل جمع‌آوری شیرابه راه‌حل و تدبیر خاصی مد نظر سازمان مدیریت پسماند قرار گرفته است؟
در این زمینه طرح MRF مطرح است که مقرر شده در طول یک سال چهار تا پنج MRF داشته باشیم که این امر موضوع شیرابه را به طور کلی حل خواهد کرد؛ که در اینجا در ابتدا با تفکیک زباله و سپس با فشرده‌سازی پسماندها، شیرابه‌گیری انجام و سپس تصفیه می‌شود، در نتیجه موضوع شیرابه در صورتی که فاز اجرایی طرح MRF در هر چهار تا پنج پهنه مد نظر به خوبی پیش رود و نهایی شود، برای همیشه حل خواهد شد.
به نظر می‌رسد برخی از ناوگان‌های حمل پسماند نیاز به نوسازی دارند، در این باره توضیح می‌دهید؟
نوسازی آن دسته از ماشین‌آلاتی را که بر عهده سازمان مدیریت پسماند است، انجام می‌دهیم، اما برخی از آنهایی که مربوط به جمع‌آوری ایستگاه‌های میانی هستند متعلق به پیمانکار بوده و در قراردادهایمان با ایجاد بند و مقررات و تعیین سال برای فرسودگی خودروها آنها را کنترل و از رده خارج می‌کنیم. اما اگر با یک بودجه مناسب بتوانیم خودروهای نو خریداری کنیم، قطعا در مبحث آلودگی هوا و دیگر آلودگی‌ها نتایج دلخواه تا حدودی حاصل می‌شود. اما این امر رقم بالایی می‌خواهد که در بودجه شهرداری تعریف نشده است؛ با این حال تمامی تلاش خود را کردیم در این زمینه معضلی به وجود نیاید.
طرح جامع مدیریت پسماند مقرر بود به شورا ارایه شود، این لایحه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
ضرورت داشتن طرح جامع پسماند در یک شهر 10 میلیون نفری یک موضوع حیاتی و اساسی است که شورای اسلامی شهر تهران این مشکل را به خوبی درک کرده و این امر را در دستور کار قرار داده است. خوشبختانه در این زمینه اقدامات خوبی انجام شده و چندین گروه تخصصی مرتبط با پسماند عادی، پزشکی و ساختمانی نزدیک به دو سال روی آن کار کردند. اتفاق جالب‌تر آنکه منتظر نماندیم طرح جامع تمام شود و بعدا فعالیت خود را شروع کنیم. این طرح را با نگاه به تجارب بین‌المللی پیش می‌بریم. حداکثر تلاش در مدیریت پسماند در حوزه بین‌المللی انجام اقداماتی از مبدأ، افزایش تفکیک و تبدیل پسماند به ماده و انرژی است؛ یعنی پسماند را به کود تبدیل و بازیافت کنیم یا آن بسوزانیم و به انرژی دست یابیم یا از طریق سیستم هاضم از آن انرژی تولید کنیم.
در مبحث طرح جامع مدیریت پسماند عنوان کردید طرح را پیش از ارایه به مرحله اجرا درآوردید؛ آیا در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است؟
سعی کردیم این سیاست‌ها را اجرایی کنیم، هر کجا که به نتیجه رسیدند باید مخازن‌گذاری انجام شود، ما زودتر شروع کردیم، بحث MRF و شیرابه نیاز به اتفاقاتی داشت که پیش از اینکه طرح جامع به قطعیت برسد فعالیت را آغاز کردیم یا در پسماند حجیم به منظور دفن‌نشدن این زباله‌ها در آرادکوه با استفاده از ظرفیت‌ها هوشمندسازی، اپلیکیشن‌ها و صورت‌وضعیت الکترونیکی و... را در این مدت کوتاه راه‌اندازی کردیم. با تصویب لایحه و بندهای اساسی آن و با مطالعات تطبیقی با کشورهای دیگر و با نمونه‌برداری‌ها، آنالیز و کارگروه‌های تخصصی قابل اجرای پیش‌بینی‌شده بسیاری از امور کنترل می‌شود، همچنین با تصویب لایحه می‌شود از ظرفیت شورا، دولت و مجلس کمک گرفت تا بتوانیم برای اجرایی‌کردن لایحه که یک ساختار برنامه‌ای اجرایی می‌خواهد اقدام کنیم.
این لایحه با چه هدفی طراحی شده است؟
یکی از اهداف این برنامه جلوگیری از کارهای جزیره‌ای و غیر سیستمی است که تا 20 سال می‌توان بر اساس این برنامه گام به گام جلو رفت و احساس می‌کنم از این پس هر سال وضعیت بهتری را در حوزه مدیریت پسماند در شهر تهران تجربه می‌کنیم و شهر تهران می‌تواند به عنوان یک پایلوت بزرگ رفرنس و محل تجربه‌ای برای بقیه شهرها باشد و در عقب‌ماندگی که در مدیریت پسماند وجود داشته اتفاقات بهتری رخ خواهد داد.
انتقاداتی به طرح جامع مدیریت پسماند وجود دارد؛ چراکه اغلب طرح‌های جامع در جهان برچیده شده‌اند، در این زمینه چه نظری دارید؟
به عنوان کارشناس حوزه محیط زیست و مدرس این حوزه این حرف را قبول دارم اما این امر برای کشورهایی که سال‌ها پیش طرح جامع داشتند و در حوزه تبدیل به انرژی، مواد و کود ریل‌گذاری و زیرساخت ایجاد کردند و بر اساس اصول مدیریت پسماند بودجه‌بندی انجام داده‌اند و بر زاویه اقتصادی آن کار و کسب درآمد می‌کنند، طبیعی است. ما در ایران که طی 15 سال اخیر هیچ برنامه مدون و سیستمی از مبدأ تا مقصد نداشتیم، نمی‌توانیم خود را با کسانی که 20 سال پیش طرح جامع داشته و الان آن را به مرحله اجرا رسانده است و با دپوکردن و توسعه‌دادن سیستم‌های اجرایی و به‌روزکردن‌شان کار می‌کنند، مقایسه کنیم، از این رو برای ما که برنامه جامع نداشتیم، طرح این لایحه ضروری است.
به‌ نظر می‌رسد جلوگیری از زباله‌گردی کودکان به‌ سادگی اتفاق نمی‌افتد و نیازمند برنامه‌ریزی و سیستم کارآمد است، نظر شما در این ‌ باره چیست؟
سال‌هاست درباره زباله‌گردی فقط حرف زده می‌شود و متأسفانه به عوامل بروز آن اشاره نمی‌شود. کودکان کار در تهران و در شهرهای دیگر به ‌جز زباله‌گردی کارهای دیگری هم انجام می‌دهند؛ از فروش کالا تا پاک‌کردن شیشه که زباله‌گردی هم یکی از آنهاست. اما کار کودکان به ‌صورت عام و نه فقط زباله‌گردی در حالی رخ می‌دهد که سازمان‌های مختلفی در قبال این کودکان که اغلب اتباع خارجی هستند، مسئولیت دارند اما شکلی از قضیه که زباله‌گردی نامیده می‌شود پررنگ‌تر بوده و بیشتر هم نمایان می‌شود، در حالی ‌که کار کودکان موضوعی فراتر از زباله‌گردی است.
در شهرداری طی سال‌های گذشته سیاست اشتباهی در قبال این کودکان اتخاذ شده بود که به‌ جای اینکه ریشه زباله‌گردی یا در واقع زمینه دسترسی این کودکان به زباله حل شود، به روانشناسی شکل‌گیری و نحوه ورود این کودکان پرداخته شد؛ در حالی ‌که شهرداری به ‌عنوان نهاد اجرایی باید در حیطه وظایف خود عمل کند و علت‌یابی بروز این مشکل و همچنین چرایی حضور کودکان اتباع خارجی را به عهده نهادهای دیگر بگذارد. سیاست شهرداری در قبال زباله‌گردی کودکان باید به این صورت باشد که به‌ جای پاک‌کردن صورت‌مسأله، عامل دسترسی کودکان به زباله را از بین ببرد و ما به‌ دنبال تغییر روش هستیم.
سازمان مدیریت پسماند نیز برای جلوگیری از زباله‌گردی کودکان طرح حذف مخازن زباله در شهر تهران را در دستور کار قرار داد. هم ‌اکنون 60 هزار مخزن زباله در سطح شهر وجود دارد که چندی قبل برای ساماندهی سوء‌استفاده از آنها طرح کاپ به‌ صورت پایلوت در برخی شهرک‌های مسکونی و ساختمان‌های اداری در 5 منطقه پایتخت به اجرا درآمد.
از نظر ما در سازمان مدیریت پسماند، عامل تسهیل زباله‌گردی مخازنی است که این کودکان برای جمع‌آوری زباله به آنها رجوع می‌کنند. بنابراین به‌ دنبال این هستیم که این مخازن حذف شود. وقتی مخازن به ‌صورت چندگانه در مکان‌های عمومی دربسته قرار داده شود یا مخازن مربوط به منازل مسکونی مانند همه کشورهای دنیا داخل ساختمان‌ها قرار گیرد و پسماندهای خشک یا از طریق اپلیکیشن‌ها یا از طریق غرفه‌های بازیافت جمع شود و دیگر پسماند خشک و مخزنی وجود نداشته باشد که کودکان برای جمع‌آوری زباله و پسماند به آن مراجعه کنند، قطعا آمار زباله‌گردی کودکان کم می‌شود.
رسیدن به این موضوع هم در واقع گام نخست طرح کاپ است، کما اینکه در منطقه 6 و 13 که مکانیزم خط پردازش مجزا وجود دارد و پیمانکار نمی‌گذارد زباله‌ای در مخازن باقی بماند و مستقیم به خط پردازش منتقل می‌شود، حداقل زباله‌گردی دیده شده و گاه اصلا وجود ندارد.
در این زمینه بسیاری از پیمانکاران نیز تخلف می‌کنند.
در عین حال بسیاری از پیمانکاران غیررسمی فعالیت می‌کنند. حتی مواردی وجود دارد که پیمانکار اکنون قراردادش به پایان رسیده اما همچنان پسماند جمع می‌کند. در این زمینه اگر چه ابلاغ بخشنامه برای حل معضل زباله‌گردی از سوی شهردار تهران موثر بوده اما تا زمانی که شکل جمع‌آوری پسماند تغییر نکند، مخازن سرپوشیده نشده و در واقع مالک نداشته باشند، هیچ‌ کسی مسئولیت آنچه را که در این زمینه اتفاق می‌افتد، بر عهده نمی‌گیرد. با این حال اثبات اینکه کودکان با پیمانکاران ارتباط دارند سخت است؛ زیرا شهرداری سیستم قضائی نیست که بتواند افراد را در فشار قرار دهد و در اساس برخورد با کودک کار درستی نیست اما پلیس و دادستانی را هم پای کار آورده‌ایم.
اکنون چون هیچ فردی مسئول مخازن جمع‌آوری زباله نیست، هر کسی در هر ساعتی هر چیزی را در این مخازن قرار می‌دهد. تمام این اتفاقات ناشی از این است که هیچ کنترلی روی مخازن نیست. چگونه می‌توان بر تمام سطل‌ها برای معضل زباله‌گردی کودکان، نظارت کرد؟ از همین‌ رو به‌ نظر می‌رسد راهکار اصلی که سازمان مدیریت پسماند می‌تواند برای حل معضل زباله‌گردی کودکان اتخاذ کند، تغییر شیوه جمع‌آوری پسماند است.
خبرنگار:فائزه مومنی
*این مصاحبه در مجله شهر نفروشی اسفند 1399 منتشر شده است.

لینک کوتاه:
https://www.asreqom.ir/Fa/News/270202/

نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield
مخاطبان عزیز به اطلاع می رساند: از این پس با های لایت کردن هر واژه ای در متن خبر می توانید از امکان جستجوی آن عبارت یا واژه در ویکی پدیا و نیز آرشیو این پایگاه بهره مند شوید. این امکان برای اولین بار در پایگاه های خبری - تحلیلی گروه رسانه ای آریا برای مخاطبان عزیز ارائه می شود. امیدواریم این تحول نو در جهت دانش افزایی خوانندگان مفید باشد.

ساير مطالب

توصیفات ویلیام گولدینگ از طبیعت در «خداوندگار مگس‌ها»

ایجاد خودروی ارتباط سیار در آتش‌نشانی قم

برپایی نمایشگاه «قرآن و عترت» در مجتمع شهید آوینی قم

رتبه دوم شبکه بانکی استان قم در پرداخت تسهیلات

خروش زیبای آب خروجی از سدهای کهگیلویه و بویراحمد

ثبت بیش از3میلیون تخلف سرعت غیرمجاز در استان تهران

ریزش سنگ در جاده چالوس

وضعیت عجیب ساحل متل قو در این روزها

ماجرای اقدام سازمان بازرسی در «برکه پریان»

پیام تسلیت رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران در پی درگذشت مادر شهیدان «آزادی»

11 سال جست‌وجو برای نام یک شاعر!

شبکه مدیران محله در استان قم تشکیل شد

ورودی آبراهه‌های تخت‌ جمشید به روی گردشگران باز شد

مراسم ازدواج آسان در نمایشگاه قرآن

افزایش چند برابری جرائم رانندگی؛ جریمه سرعت غیر مجاز 700 هزار تومان می‌شود

ریزش سنگ در محور چالوس؛ مسافران مراقب باشند

عبدالله سیدران نویسنده بوسنیایی درگذشت

توسعه شبکه کاسبان امین در قم

پیش‌بینی اصغری از وضع آب و هوا

آخرین دیدار دختر 2 ساله شهید واحدی با پدرش که اخیرا در سوریه به شهادت رسید

کشته‌های تصادفات نوروزی به 585 نفر رسید

اجرای تماشاخانه سیار به مناسبت نوروز در کیش

تصادف مرگبار 2 خودرو؛ 6 نفر جان باختند

نامه مهم شورای عالی نظام پزشکی به رئیس جمهور در خصوص تعرفه‌های جدید پزشکی

دوربین مخفی «خراسان آنلاین» از کمبود پزشک متخصص در تعطیلات نوروزی

مادر گرانقدر شهیدان والامقام«جلیل و جلال آزادی» به فرزندان شهیدش پیوست

آیین تشییع پیکر مطهر جانباز سرافراز 8 سال دفاع مقدس حاج ابوالفضل لطیف‌زاده برگزار شد

معرفی کتاب «هاجر در انتظار»

اوج تجلی هنر گچ‌بری در بقاع متبرکه قم

دستگیری سارق اشیای قیمتی بانوان کهنسال در قم

پیش‌بینی هواشناسی برای روزهای آینده

واکنش وزیر اسبق به خودکشی یک پزشک

دستگیری یکی از موادفروشان بزرگ پایتخت؛ کشف 22 کیلو "شیشه"

همدلی و مشارکت همه بخش ها ، شاخصه نوروز امسال درمیزبانی شایسته از گردشگران است

اقدامات انجام شده در جزیره کیش از افتخارات دولت سیزدهم است

اولین پارک کارآفرینی با رویکرد مردم‌محوری در قم راه‌اندازی می‌شود

اصلاح فرم امتیازدهی علمی داوطلبان جذب هیات علمی دانشگاه ها

ردیابی گوشی سرقتی با چند ترفند ساده

کتابی که به کودکان درس می‌دهد تا به حرف والدینشان گوش دهند

مرمت و بازسازی 130 رشته قنات در چهارمحال و بختیاری

معنی و داستان کلاه سر کسی گذاشتن یا برداشتن

سوال روز هفدهم مسابقه «زندگی با آیه ها» در قم

وزیر کشور با سفر به قم در جریان خدمات رسانی به مسافران قرار گرفت

تقویم و اوقات شرعی پنجشنبه 9 فروردین ماه 1403 به افق قم

بهتر که نامه تو به دستم نمی‌رسد

استقبال از ایستگاه چشم به راهیم در عوارضی قم _ تهران

شعرخوانی مصطفی تبریزی در دیدار با رهبر انقلاب

بی ثمر هر ساله در فکر بهارانم ولی

مروری بر کارنامه ورزش قم در تابستان 1402

دستگیری سارق طلاجات بانوان کهنسال در قم