چاپ

عصر قم - حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عباسی‌خراسانی، استاد حوزه گفت: در دعای روز پانزدهم ماه مبارک می‎خوانیم که «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ طَاعَهَ الْخَاشِعِینَ وَ اشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنَابَهِ الْمُخْبِتِینَ بِأَمَانِکَ یَا أَمَانَ الْخَائِفِینَ؛ خدایا در در این ماه طاعت فروتنان را نصیبم کن و سینه‏‌ام را برای انابه همانند بازگشت خاضعان باز کن به امان دادنت ای امان‌‏ده‏ هراسندگان».
وی افزود: در اولین فراز از دعای روز پانزدهم از خداوند می‌خواهیم طاعت خاشعین را روزی ما گرداند؛ خشوع از ویژگی‌های مؤمن است که خداوند در آیه دوم از سوره مؤمن نیزذکر نموده‌ است «الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ؛ (مؤمنان) کسانی هستند که در نماز خود خاشع و فروتن‌اند». سوره مؤمن آیه 2.
این کارشناس حوزوی تصریح کرد: از پیامبر(ص) پرسیدند: خشوع چیست؟ فرمودند «التواضع فی الصلاه و ان یقبل العبد بقلبه کله علی ربه ؛ فروتنی و تواضع در نماز و این که بنده با تمام قلبش به سوی خدا برود» ( بحار الانوار، ج ,84 ص 264 )؛ خضوع و خشوع در نماز یعنی هنگامی که به نماز ایستادی، بدانی در مقابل حضرت حق ایستاده‌ای و هم‌چون عبد در برابر مولی بایستی.
وی گفت: خضوع یعنی شکل دادن به بدن به گونه‌ای که بیننده با دیدن شکل بدن، راه رفتن، نشستن و حرف زدن، احساس نکند که انسان تکبر یا غرور می‌ورزد؛ «عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَی الْأَرْضِ هَوْنا (فرقان، 63)؛ بندگان رحمان کسانی‏‌اند که روی زمین با آرامش و فروتنی راه می‏‌روند»؛ خضوع در نماز و عبادت یعنی اعضا و جوارح بدن رو به قبله و متوجه حق باشد؛ به عبارتی اگر اعضای ظاهری انسان طبق ضوابط شرعی درست و مؤدب بود، این انسان خاضع است و خضوع دارد؛ پس خضوع جسمانی است اما خشوع قلبی است و بالاتر از خضوع است؛ یعنی همان‌طور که اعضای ظاهری متوجه حق هستند، قلب انسان و قوای باطنی نیز باید متوجه حضرت باری تعالی باشد؛ چنین نمازی است که معراج مؤمن و بازدارنده از زشتی‌ها است «و تَنْهی‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر» سوره عنکبوت آیه 45.
نویسنده الهی‌نامه تصریح کرد: بنابراین خشوع صفت قلب است و مبدأ آن قلب می‌باشد و به واسطه قلب در اعضا و جوارح هم ظاهر می‌شود. از پیامبر(ص) نقل شده‌است که به شخصی که در نماز با ریش خود بازی می‌کرد، فرمود: أما أنه لو خشع قلبه لخشعت جوارحه (المیزان، ج15، ذیل آیه 2 سوره مؤمنون)؛ این مرد اگر قلبش خاشع بود، جوارح او هم خاشع می‌شد.
وی گفت: امام صادق علیه السلام در ضمن دعا، از خداوند چنین درخواست می‌کند: «خدایا! به تو پناه می‌برم از تنی که سیر نشود و از قلبی که خاشع نگردد و از دعایی که به اجابت نرسد و از نمازی که سود ندهد» (مجمع البیان، ج4، ص380).
خضوع و خشوع در مقابل تکبر و غرور
نویسنده کتاب صد کلمه اظهار کرد: تکبر و غرور مقابل و ضد خضوع و خشوع است؛ تکبر یعنی این‌که انسان خود برای خود نسبت به دیگران کمال قائل شود و خود را برتر ببیند؛ مانند تکبر شیطان نسبت به انسان که سبب رانده شدن او از درگاه الهی شد؛ غرور به معنی فریفتگی به داشته‌ها و جذابیت‌ها و علائق دنیوی است که انسان را از یاد خدا غافل می‌کند و در نهایت به عجب، تکبر و خودپسندی می‌انجامد.
وی افزود: از امام صادق(ع) پرسیدند: تکبر چیست؟ فرمود: بزرگترین تکبر آن است که حق را سبک بشماری و مردم را تحقیر کنی و پست دانی. پرسیدند: سبک شمردن حق چیست؟ فرمود: در برابر حق نادانی کند و به اهل و پیروان حق طعنه زند. (اصول کافی، ج3، ص397).
این نویسنده حوزوی اظهار کرد: در چنین روزی از خداوند می‌خواهیم ما را از غرور و تکبر که سبب دوری از رحمت الهی می‌شود باز دارد و خضوع و خشوع در عبادت را به ما عطا نماید.
وی در توضیح «وَ اشْرَحْ فِیهِ صَدْرِی بِإِنَابَهِ الْمُخْبِتِینَ بِأَمَانِکَ یَا أَمَانَ الْخَائِفِین» گفت: در این فراز از خداوند می‌خواهیم: شرح صدر انسان‌های فروتن و خداترس را به ما عطا کن، به اما بخشی خود ای امان و امنیت دل‌های هراسان و ترسان.
عباسی‌خراسانی عنوان کرد: شرح در لغت به معنای بسط و گسترش دادن و صدر به معنای سینه است؛ مقصود از شرح صدر، گشادگی سینه و روح با نور، آرامش و رحمت الهی است و از مصادیق آن تحمل و مدارای بالا و قوی در مسئولیت‌های سنگین و دشوار است.
وی افزود: از پیامبر(ص) سؤال شد که شرح صدر چیست؟ فرمود: «اذا دخل النور فی‌القلب انشرح و انفتح؛ نوری است که خدا در قلب هر کس بخواهد می‌افکند و در پرتو آن، روح او وسیع و گشاده می‌شود»؛ پرسیدند: «آیا نشانه‌ای دارد که با آن شناخته شود؟» فرمود: «الانابه الی دار الخلود، و التجافی عن دار الغرور، و الاستعداد للموت قبل نزوله ؛ آری، نشانه‌اش، توجه به سرای جاویدان و جدا شدن از سرای غرور (دنیا) و آماده شدن برای مرگ است، پیش از آن که مرگ فرا رسد» (مجمع البیان، ج4، ص363).
این استاد حوزه خاطرنشان کرد: شرح صدر در واقع استعداد دریافت معارف و حقایق است؛ وقتی این استعداد در کسی بوجود آید، انوار معرفت الهی در دل او می‌تابد؛ شرح صدر در سه مرحله نصیب انسان سالک می‌شود: در ابتدای راه نور عقل به او عطا می‌شود، در وسط مسیر سیر و سلوک نور علم به او افاضه می‌شود و در پایان مسیر نیز نور عرفان به او داده می‌شود.
وی افزود: در پرتوی این انوار انسان به درک شهود بسیاری از حقایق دست می‌یابد و بسیاری از حجاب‌ها برای او کنار می‌رود و چنین شخصی می‌تواند با نور الهی ملکوت را مشاهده کند؛ خداوند در قرآن شرح صدر را نعمتی بزرگ می‌داند که به هدایت شدگان عطا می‌کند: «فَمَنْ یُرِدِ اللَّهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلام (انعام، 125)؛ آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‏اش را برای (پذیرش) اسلام، گشاده می‌سازد».
این استاد حوزه گفت: انابه برترین درجه توبه است؛ زیرا توبه بازگشت از مخالفت به موافقت و از معصیت به طاعت است؛ ولی انابه بازگشت از غیر محبوب به محبوب است؛ انابه یعنی انسان از هرآن چه غیر خداست دست بکشد و با تمام وجود خود را متوجه ذات باری تعالی کند؛ در انابه سخن از مخالفت و معصیت نیست، بلکه انابه کننده علاقه غیر خدا را نمی‌خواهد هرچند حلال باشد؛ خداوند در سوره مبارکه هود، آیه 75 صفت منیب را به حضرت ابراهیم(ع) نسبت می‌دهد: «إِنَّ إِبْرَاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوَّاهٌ مُّنِیب». منیب اسم فاعل از مصدر انابه است و به کسی اطلاق می‌شود که در هر کاری به خدا رجوع می‌کند و در دل محبوبی جز خدا ندارد.
وی افزود: خبت به معنای تواضع، طمأنینه، خضوع و خشوع است و اخبات جمع این‌ها است، اخبات یک نوع فروتنی است که هم خضوع دارد، هم خشوع و هم طمأنینه و آرامش خداوند در قرآن چهار صفت برای مخبتین ذکر می‌کند: «وَ بَشرِ الْمُخْبِتِینَ‏ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَت قُلُوبُهُمْ وَ الصابرِینَ عَلی مَا أَصابهُمْ وَ الْمُقِیمِی الصلَوهِ وَ ممَّا رَزَقْنَهُمْ یُنفِقُونَ‏ (حج، 34 و 35)؛ و بشارت ده به متواضعان، همانها که وقتی نام خدا برده می ‌شود دل‌هایشان مملو از خوف پروردگار می‌‏گردد و آنها که در برابر مصائبی که به آنان می‌رسد شکیبا و استوارند و آنها که نماز را بر پا می‌‏دارند و از آنچه روزیشان داده‌‏ایم انفاق می‌‏کنند».
عباسی‌خراسانی بیان کرد: حال که مفهوم شرح صدر را متوجه شدیم، مخبتین را شناختیم و انابه را نیز دانستیم، از خداوند می‌خواهیم شرح صدر مخبتین را به ما عطا نماید و خضوع و خشوع در عبادت را نیز روزی‌مان گرداند که نتیجه همه این‌ها امنیت و آرامش خواهد بود.
انتهای پیام